EÜ’de “Türk Kaynaklarına Göre 1916 Türkistan İsyanı” anlatıldı
Simge Arıcan-Oğulcan Aydın
Ege Üniversitesi (EÜ) Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü tarafından Kariyer Söyleşileri kapsamında “Türk Kaynaklarına Göre 1916 Türkistan İsyanı (Mukayeseli Çalışma)” söyleşisi düzenlendi. Çevrimiçi olarak düzenlenen etkinliğin moderatörlüğünü EÜ Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Lehçeleri Anabilim Dalı öğretim üyesi Doç. Dr. İbrahim Şahin yaptı. Söyleşiye konuşmacı olarak Türkiye- Kırgızistan Manas Üniversitesi Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkez Başkanı Yrd. Doç. Dr. Roza Abdykulova katıldı.
Söyleşide, Yrd. Doç. Dr. Roza Abdykulova, Temmuz 1916-Şubat 1917 tarihleri arasında Çarlık yönetiminin baskıcı uygulamalarına karşı yaşanan ve Rus ordusu tarafından kanlı bir şekilde bastırılıp, binlerce Kazak ve Kırgız’ın göçe zorlayan Türkistan İsyanı ile ilgili bilgiler paylaştı.
Ulu Türkistan adı verilen bölgenin 19. yüzyılın ikinci yarısında Rusya İmparatorluğu tarafından coğrafik isimden daha çok siyasi bir adlandırma haline dönüştüğünü söyleyen Yrd. Doç. Dr. Abdykulov, “Ulu Türkistan bölgesinin büyük kısmı Rusya İmparatorluğu işgali altına giriyor. Hokand Hanlığı, Hive Hanlığı ve Buhara Emirliği yeniliyor. Doğu Türkistan dediğimiz Kaşgar Hanlığı, Çin işgali altına giriyor. Böylece tarihte bildiğimiz Türkistan coğrafik isimden siyasi adlandırmaya (politonim) girmştir. Bu işgali sonrası ilk büyük olay olarak gördüğümüz 1916 Türkistan isyanıdır. Adı geçen isyanın ortaya çıkmasına Rusya İmparatorluğunun Ruslaştırma siyaseti, verimli olan toprakların yerlilerden alınması gibi hem siyasi hem ekonomik sebepler neden olmuştur. Yerliler için bu durumun dayanılmaz hale gelmesi Türkistan isyanını ortaya çıkarmıştır” dedi
En önemli kaynak “Asya’da Beş Türk”
İsyana dair birçok araştırmanın olduğundan ancak en önemli çalışmanın “Asya’da Beş Türk” eseri olduğunu söyleyen Yrd. Doç. Dr. Abdykulova, “Bu eser, I. Dünya Savaşı öncesi Osmanlı beş Türk’ün Orta Asya’ya gelmesiyle ilgili. Bu beş Osmanlı Türk’ünden biri olan Adil Hikmet Bey, döndükten sonra Türkistan halkının sosyal, siyasal ve ekonomik taraflarını seyahatnamesinde yazmıştır. Bu seyahatnameyi de büyük kaynak olarak ele alabiliriz. Bu eserden Zeki Velidi Togan’ın eserlerinde de bahsedilmektedir” diye konuştu. 1916 Türkistan İsyanı, Türk dünyasının özellikle Türkistan ahalisinin en çok insan kaybı olan iki olayından birisidir. İsyanın sonucunun günümüzde bazı yapamadığımız işlere sebep olmuş olabileceğini düşünüyorum. Eğer 1916 isyanı olmasaydı günümüzde ne olacaktı, 1916 isyanı olmasaydı neler olurdu diye düşünmüyor değilim” dedi.
